Jak zostać „prokuratorem” we własnej sprawie – czyli dlaczego warto zostać oskarżycielem posiłkowym.

W art. 54 Kodeksu postępowania karnego w paragrafie pierwszym jest mowa, że: „Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego”. W pierwszej kolejności warto wyjaśnić znaczenie terminów użytych w powyższym zdaniu. Zatem: oskarżyciel publiczny (który wnosi akt oskarżenia) to przedstawiciel organu państwowego – reprezentujący interes społeczeństwa, który we własnym imieniu wnosi oskarżenie w sprawach dotyczących popełnienia czynów zabronionych. W postępowaniu karnym rolę tą pełni najczęściej prokurator. Pokrzywdzony to podmiot (osoba lub instytucja), który na skutek przestępstwa, doznał szkody materialnej lub niematerialnej. Akt oskarżenia to pismo przesyłane do sądu, w którym oskarżyciel domaga się od sądu wydania orzeczenia o winie oraz orzeczenia kary i innych środków karnych – wobec konkretnej osoby wskazanej w treści tego pisma. Oświadczenie pokrzywdzonego, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego to informacja dla sądu, że pokrzywdzony będzie w czasie procesu działał, obok oskarżyciela publicznego.

Czym jest działanie obok oskarżyciela publicznego?

Najkrócej można powiedzieć, że podejmując takie działanie pokrzywdzony w czasie procesu staje się drugim prokuratorem, działającym w swoim imieniu. W szczególności oskarżyciel posiłkowy ma uprawnienie do złożenia wniosku o naprawienie szkody i zasądzenie proponowanej przez siebie kary. Oskarżyciel posiłkowy może zadawać świadkom pytania, składać w procesie pisma i wnosić o przeprowadzenia konkretnych dowodów. Jeśli orzeczenie sądu będzie dla oskarżyciela posiłkowego niesatysfakcjonujące, może on składać środki odwoławcze.

Co należy zrobić aby zostać oskarżycielem posiłkowym?

Wymaga podkreślenia, że o ile każdy oskarżyciel posiłkowy jest pokrzywdzonym, to nie każdy pokrzywdzony jest oskarżycielem posiłkowym. Oskarżycielem posiłkowym może być tylko pokrzywdzony, który w odpowiednim czasie złoży opisane powyżej oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Oświadczenie należy zgłosić do sądu rozpoznającego sprawę, najlepiej pisemnie, aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej. Oświadczenie można złożyć też ustnie na pierwszej rozprawie, jednak zanim przewodniczący składu orzekającego wypowie formułę: „otwieram przewód sądowy”.

Jeśli pokrzywdzony, nie ma doświadczenia w występowaniu w sprawach karnych, najlepiej aby zdecydował się na formę pisemną. Istotną jest informacja, że złożenie oświadczenia, nie zobowiązuje oskarżyciela posiłkowego do działania. Może on działać obok prokuratora, ale nie musi. Natomiast, gdyby dostrzegł, ze sprawa jest prowadzona niezgodnie z jego intencjami (lub pokrzywdzony-oskarżyciel nie zgadza się z określonym przez prokuratora rozmiarem szkody), w każdym momencie, może się do sprawy włączyć.

Pokrzywdzony, który nie złoży oświadczenia do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, będzie przesłuchiwany tylko i wyłącznie jako świadek w sprawie, nie będzie miał prawa składać żadnych wniosków, ani też wywodzić od rozstrzygnięć sądu środków odwoławczych.

Co więcej, zgodnie z paragrafem drugim (2) art. 54 Kodeksu postępowania karnego „cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego nie pozbawia uprawnień oskarżyciela posiłkowego”. Jeśli więc z jakiegoś powodu prokurator dojdzie do wniosku, że nie chce dalej popierać oskarżenia, w przypadku działania w sprawie oskarżyciela posiłkowego, sprawa nie będzie mogła być automatycznie umorzona. Zatem złożenie oświadczenia o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego w przyszłości może służyć obronie interesów pokrzywdzonego.

Rola radcy prawnego w reprezentacji interesów oskarżyciela posiłkowego.

W piśmie do Sądu należy podać nazwisko oskarżonego, pokrzywdzonego oraz sygnaturę sprawy. W razie wątpliwości i obaw pomoc przyniesie pełnomocnik profesjonalny tj. radca prawny lub adwokat. Pełnomocnik w pierwszej kolejności poprosi o umocowanie go w sprawie (podpisanie pełnomocnictwa) i od tego czasu będzie działał w zastępstwie pokrzywdzonego. Pełnomocnik we wniosku opisze okoliczności sprawy, rodzaj naruszeń do jakich doszło w wyniku działania sprawcy przestępstwa, a także wskaże kwotowo rozmiar szkód, o naprawę których wnosi oskarżyciel posiłkowy.

Szczególnie istotna rola radcy prawnego/adwokata ujawnia się, gdy orzeczenie nie satysfakcjonuje oskarżyciela posiłkowego (np. sąd uniewinnia oskarżonego lub zasądza od oskarżonego na jego rzecz tylko część kwoty szkody). Wówczas od wyroku można wywieść apelację do sądu wyższego rzędu. Od jakości sporządzonej apelacji zależy rozstrzygnięcie tego sądu. Reprezentując klientów działających w charakterze oskarżyciela posiłkowego wielokrotnie spotykałem się z sytuacją uchylenia orzeczenia, po mojej apelacji, i po ponownym rozpoznaniu sprawy – zapadnięcia wyroku satysfakcjonującego dla klienta.

Należy pamiętać, że zapadnięcie wyroku skazującego przeciwko oskarżonemu, ma szczególne znaczenie dla ofiar przestępstw skutkujących uszczerbkiem na zdrowiu. Wiele skutków urazów, będących następstwami wypadków lub pobić, ujawnia się po dłuższym czasie, niejednokrotnie już po zakończeniu procesu. Zakończenie sprawy poprzez uniewinnienie sprawcy lub orzeczenie, że działał on w ramach obrony koniecznej, może uniemożliwić pokrzywdzonemu ewentualne dochodzenie dodatkowego odszkodowania w przyszłości.

Warto więc korzystać z uprawnienia do działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego.